Wat betekenen “sacraliteit” en “erotiek” vandaag en welke rol speelt het dansende lichaam in de herontdekking van deze oeroude begrippen?
Een interview met Tom Callebaut (architect), Lieve Dierckx (danscritica), Eline Vansteenkiste (YOT) en Sander Vloebergs (choreograaf)
Vandaag reisde ik met danscritica Lieve Dierckx van Antwerpen naar Brugge op een aangenaam drukke trein. Het is immers 1 september, de nazomer schijnt begonnen te zijn. Wij hadden alleszins een lange treinrit nodig om alle onze zomerreflecties te bundelen, onze verhitte gedachten af te koelen en onze hoofden leeg te maken om de frisse wind van vernieuwing toe te laten.
Aangekomen in de koele Magdalenakerk namen we even de tijd om de imposante ruimte gewaar te worden. Ondertussen kwamen ook YOT-medewerkster Eline Van Steenkiste en architect Tom Callebaut aan. Tom werkte bijna twintig jaar geleden aan de herinrichting van de Magdalenakerk die hij omdoopte tot een innovatieve sacrale ruimte of – in zijn woorden – “een genereuze ruimte”. Vandaag vertelde hij over zijn originele inspiratie en zijn zoektocht naar de hedendaagse sacrale ruimte die zich als een rode draad doorheen zijn corpus strekt (en zelfs heeft geleid tot een doctoraat in de architectuur).
Als danser ervaar ik de ruimte waarbinnen mijn lichaam beweegt. Het was daarom cruciaal om samen met Tom en Eline de ruimte te ontdekken en enkele verborgen kantjes opnieuw bloot te leggen. Eline gidste ons doorheen een levend kerkgebouw dat wemelt met spannende artistieke initiatieven en intieme rituelen. YOT ontwierp voor deze zomer een zalvende zoektocht doorheen de kerk waarbij er aandacht was voor de menselijke kwetsbaarheid. Stenen vormden de broodkruimels die de bezoekers leidden tussen mannelijke en vrouwelijke elementen in het gebouw. Op het ritme van Magdalena’s stem stapten ze in een cirkel die eindigde aan de ingang waar mensen hun steentje konden bijdragen aan een prachtige “beladen” vlak waar ze hun zorgen(steentje) mochten achterlaten.
We plaatsen ons in een cirkel op het houten vlak tussen biecht – en schommelstoel. Daar startten we ons gesprek onder theologen, kunstenaars en bewegingskenners. Eline bracht het gesprek op gang met een situering in de ruimte. Vandaag loopt het zomerproject tot zijn einde. Mijn Magdalenaproject voedt zich aan het rituele werk dat verschillende bezoekers hier enkele maanden hebben verricht.
Magdalena’s zomerritueel bij YOT
Magdalena’s kerk als sacrale ruimte die genereus en poreus is, als huid en textiel
Nadien zetten we ons gesprek verder met ons vier. Ik vroeg me welke rol Maria Magdalena speelde tijdens de herinrichting van de klassieke kerk. Tom duidde deze vraag binnen zijn onderzoek naar de sacrale en “genereuze ruimte”. In deze ruimte kunnen mensen samenkomen om te zoeken. Wat Tom sacraal noemt, gaat terug op een wezenlijke verbondenheid. Net als Magdalena helpt de genereuze ruimte een plaats van gave te openen die ontstaat vanuit vertrouwen en veiligheid. Ze streeft naar verwevenheid en maakt plaats voor beweging met aandacht voor raakpunten en verschillen. Ze is als kledij die lichamen omsluit. Het is een veilige plaats die uitnodigt om te ademen en om op natuurlijke wijze naar buiten te treden (en steeds terug – zonder kleerscheuren – inwaarts te keren). In de eerste plaats moet de “Magdalenadans” dus een ruimte genereren waartoe we uitgenodigd worden en die ons aanzet om in- en uitwaarts te keren op het ritme van onze ademhaling. De dans kan ons doen glijden tussen de poreuze omwallingen die ons menselijk bestaan in stand houden.
“Ik zocht in mijn ruimtes geen plaats voor antwoorden maar voor zoeken”
Sacrale erotiek, naaktheid en kwetsbaarheid in de kerk
De beeldtaal van huid, naaktheid en textiel prikkelde me om door te denken op het vraagstuk van de erotiek. Wat betekent dat eigenlijk, “erotiek”? De Katholieke Kerk oordeelde dat Westerse dans te erotisch is om te gebruiken in de liturgie (La danza nella liturgia, 1975). Deze dans kan dan ook niet sacraal zijn. Het lichaam is immers toch zondig en seksueel? Net zoals Magdalena mag ons lichaam niet verleiden en wordt het gedwongen in een keurslijf van bekering, boetedoening en onderwerping. Heeft ons lichaam niets meer te zeggen? Kan het enkel uitdrukking geven aan onze “zondige” lusten? Mogen we trouwens niet begeren, net zoals de mystici naar God verlangen? Kan Magdalena ons helpen deze dimensie van ons bestaan uit te diepen en ons terug te verbinden met ons sensueel lichaam. In de dans kan ze onze zintuigen prikkelen en begeerte doen opvlakkeren die verlangt naar meer diepgang. Ze kan ons leiden tot kwetsbaarheid en verbondenheid als we onze naakte lichamen leren waarderen. We moeten durven loslaten, wild en spontaal als de natuur, en onze plaats zoeken in het kosmisch weefgetouw van de schepping.
“Wat is sacraal voor jou? Wat is erotiek? Mijn werk is het losmaken en het verweven, ik verdicht om te duwen en los te maken. Ik wil een discussie op gang brengen”
Toch heerst er nog steeds een grote angst voor de erotische dimensie. Volgens mij gaat dit samen met een krampachtige houding die een instituut zoals de Katholieke Kerk inneemt ten opzichte van lichamen die soms akelig veel kunnen betekenen. Sommige lichamen doen zich gelden, zoals dansende lichamen op een podium, anderen zoeken juist de intimiteit en kwetsbaarheid op en stoten daar op een wezenlijke verbondenheid die overweldigend kan zijn. Het lichaam is het enige tegengif voor deze angstreactie. We moeten durven bewegen in een vrije ruimte die geborgenheid, bescherming en verbondenheid garandeert – sacraal als een baarmoederlijke kerk.
Dit soort lichaamsverkenningen en helende oefeningen worden uitgevoerd in een intieme ruimte. Kunst die deze “healing” mogelijk maakt, is vaak intiem en wordt beleefd in een kleine groep. Deze kunst is vaak niet gericht op het presenteren van producten maar op een proces van transformatie die gedeeld wordt tussen performers en publiek. Mijn ambitie is om met een groep de diepte op te zoeken, om een zwaartepunt te bereiken dat automatisch – zoals zwaartekracht – anderen aantrekt.
Magdalena als vrouwelijke aanwezigheid in de architectuur, de lichaamsbeleving en de dans
Het lijkt me mooi om deze zachte aanwezigheid terug tastbaar te maken in onze kerkgebouwen, maar hoe doen we dat? Welke (ruimtelijke) lichamen hebben we hiervoor nodig? Opnieuw kan Magdalena een gids zijn die ons iets vertelt over een lichamelijke en geïnspireerde vrouwelijkheid die onvoldoende plaats kreeg binnen de katholieke traditie. Ze kan staan voor een genereuze uitnodigende ruimte, een ademhaling die iedereen met het leven verbindt. Ze geeft een lichaam aan de Geest die iedereen warm maakt om “heel” te worden.
Het Magdalenaproject in essentie
Ze kan pas werkelijk een gids worden in onze huidige gemeenschap als ze ontdaan wordt van de beknottende visie op haar “zondig lichaam” en erotiek. Mijn dansproject is een radicaal project, het wil terug naar de wortels (radex) van het verhaal om het vervolgens te deconstrueren en opnieuw op te bouwen. Als Magdalena’s lichaam zowel sacraal als erotisch mag zijn, dan mag dans dit vandaag ook – lijkt me. Ik zie in Magdalena een partner in crime. Laten we samen de begrippen “sacraal”, “erotiek”, “zonde” en “dans” terug ontdekken en kleur geven.
Het doelpubliek
Het zal niet evident zijn om deze therapeutische oefening uit te oefenen met een grote groep, maar is dit noodzakelijk? Het is immers niet evident om op zo’n diepe laag te werk en om dit te delen met een breed publiek. Vaak ontsnapt deze dimensie net aan ons verstaan. Ze moet gevoeld en ervaren worden. De beleving is wezenlijk. Ik bied deze beleving aan, vanuit mijn eigen persoonlijke worsteling. Wat ik kan doen is verweven en verdichten. Vervolgens ligt de beweging niet meer in mijn handen. Hier geeft de choreograaf zich over, een spirituele oefening die kwetsbaarheid openbaart.
“Is er geen parabel over zaadjes die gepland worden… ?”
06 Het doelpubliek
Na een intrigerend en geïnspireerd gesprek heb ik me even afgezonderd om me op te warmen. Mijn taak was nog maar half volbracht. Ik was vooral aan het woord geweest als theoloog en choreo-graaf (graphein in het Grieks betekent schrijven). Het werd nu tijd om mijn lichaam te laten spreken in de dans. Samen met Lieve herhaalde we het scala van bewegingen die Rudolph van Laban (de moderne dansvernieuwer) ontwierp om dansers gewaar te maken van de ruimte. Vervolgens toonde ik Lieve mijn bewegingsmateriaal en zochten we samen naar dansvormen die erotiek verbinden met kwetsbaarheid, met aandacht voor de vrouwelijke dimensie. Ze maakte me bewust van de nuances die mogelijk zijn binnen een “simpele beweging”. Er diende zich ook interessante beelden aan die volgende repetitie uitgepuurd moeten worden.
Artistic Theology Lab 